Coöperatie BuitenDelen is een bijzonder voorbeeld van een particuliere ANLb deelnemer. In Lettele schafte een aantal huishoudens een paar jaar geleden samen een boerderij met 4 hectare grond aan en realiseerde daar acht woonhuizen. De bewoners delen het erf én de zorg voor het land en voeren daar een uitgekiend staaltje natuurontwikkeling uit. De plek waar eerst een wetering lag, is nu ingericht om desgewenst water vast te houden óf af te voeren. Op wat eerst een monocultuur grasland was, neemt de soortenrijkdom in rap tempo toe. Jeroen Ex en Frank van den Berg vertellen erover.

BuitenDelen is een nog jong woonproject. Pas in 2024 werden de woningen opgeleverd, die via de Rood voor Rood regeling gerealiseerd konden worden. Jeroen Ex, vanaf het prille begin betrokken, vertelt: “In 2022 zijn de stallen gesloopt en daarvoor in de plaats zijn zes bescheiden schuurwoningen gebouwd die passen in het agrarische landschap. De oorspronkelijke boerderij is verbouwd tot twee woningen en de oude paardenstal is nu een gemeenschappelijke huiskamer voor de bewoners, bijvoorbeeld voor vergaderingen. We begonnen in 2019 met drie huishoudens aan een zoektocht die ons uiteindelijk naar deze plek leidde. In de jaren die volgden sloten vijf andere huishoudens aan bij onze coöperatie. Ons gemeenschappelijke doel is een erf delen en de biodiversiteit op het omringende land vergroten.”

Landschapsherstel vanaf het prille begin

Frank van den Berg en zijn vrouw zochten al langer naar een groep om mee buitenaf te wonen. Na een ontmoeting met de initiatiefnemers in 2022 was de beslissing bij BuitenDelen aan te sluiten binnen een weekend gemaakt. Het natuur- en landschapsherstel begon toen al, nog voordat de woonhuizen waren opgeleverd. “We letten daarbij goed op de aard van het landschap en de historie”, vertelt Frank, die van beroep ecoloog is. “Om te beginnen hebben we daarom onder meer houtwallen hersteld en struwelen aangeplant langs de graspercelen. Daarna legden we een nieuwe hoogstamboomgaard en moestuin aan. De, inmiddels kruidenrijke, graslanden worden beheerd door een biologische melkveehouder uit de buurt.”

Beekdal wordt plasdras

Maar het ‘topstuk’ qua natuurontwikkeling is toch wel de natuurvriendelijke oever (door de BuitenDelers vaak plasdras genoemd). Die is aangelegd op de plek waar de wetering liep, voordat deze in 2022 door het waterschap werd verlegd. Aan de aanleg ging een gedegen onderzoek vooraf. Frank: “We hebben eerst gekeken welke landschapselementen het beste zouden passen en wonnen advies in van een hydroloog, ecoloog en bioloog. De conclusie was dat het een uitgelezen plek is voor wat wij een plasdras noemen: een meander en twee poelen met een flauw talud, omringd door een laag liggend, vochtig gebied. Deze lage grond, gelegen tussen twee zandruggen, wordt van oudsher een beekdal genoemd. En ook al lag er geen beek, het is wel een laagte waar water naartoe gaat. Vroeger was het moeras, totdat vanaf de Middeleeuwen weteringen werden aangelegd om water af te voeren zodat landbouw mogelijk werd.”

Meanderende watergang

Jeroen vertelt waarom de wetering verlegd is. “Het waterschap moet ervoor zorgen dat in 2027 het oppervlaktewater van alle watergangen van goede kwaliteit is (Kaderrichtlijn Water). Daarom is het deel van de wetering dat op ons land lag, verlegd naar de schaduwrijke bosrand. Daar zijn zes vistrappen aangelegd. In eerste instantie wilde het waterschap vervolgens de oorspronkelijke wetering op onze grond dempen, maar daar hebben we gelukkig een stokje voor weten te steken! In plaats daarvan hebben we de loop van de oude wetering op ons land verondiept en een meanderende vorm gegeven.”

Foto: Jeroen Ex (l) en Frank van den Berg (r) met een luchtfoto van Buitendelen. Rechts op de luchtfoto ligt de pas aangelegde meander met plasdras, helemaal links het wooncomplex.

Kwelwater zorgt voor zeldzame planten

“We regelen de waterstand van deze ondiepe meander via een inlaat die we open kunnen zetten waardoor water van de wetering erin stroomt”, vervolgt Jeroen. “Ook kunnen we aan de andere kant reguleren hoeveel water eruit stroomt. Heel praktisch, want tegenwoordig is water vasthouden natuurlijk net zo interessant als water afvoeren. Het reguleren van het waterpeil is verder belangrijk omdat we niet willen dat het voedselrijke water uit de wetering de plasdras en poelen instroomt. Hooguit bij grote droogte laten we daar het gebiedsvreemde water toe. We willen dat de plasdras rondom de meander hoofdzakelijk door regenwater en kwelwater wordt gevoed. Omdat kwelwater nutriëntenarm is, krijgen minder algemene en zeldzame planten (zoals holpijp, echte koekoeksbloem en klein hoefblad) de kans op te duiken.”

Een spons voor de omgeving

“Het hele gebied is pas twee jaar oud en nog erg in ontwikkeling”, aldus Jeroen. “Dit jaar gaan we het eerste tweejaarlijkse onderhoud uitvoeren dat komt kijken bij een natuurvriendelijke oever. Dat betekent dat we zorgvuldig en veelal met de hand delen van het gebied gaan schonen door lisdodde, heermoes en jonge boompjes te verwijderen. In de loop der jaren zal, door de toenemende vegetatie, steeds meer organische stof opbouwen in de natte ondergrond. Dat maakt dat de plek dan een sponswerking krijgt en, ook voor de omgeving, water vasthoudt. Onze buurman, een veeboer, is net als wij benieuwd of hij daar in de toekomst in droge periodes op zijn land de vruchten van zal plukken.”

Dieren weten het gebied te vinden

Frank: “Het is fantastisch om te zien hoe je met simpele inrichtingsmaatregelen de biodiversiteit zo snel kan laten toenemen op wat een paar jaar geleden nog een monocultuur was met alleen raaigras. Onze natuurvriendelijke oever wordt onmiddellijk door dieren gevonden. Zo wonderlijk! Op de wildcamera zien we onder meer de ijsvogel, kleine plevier, watersnip en het witgatje. Maar ook veel broedvogels uit de omgeving komen er drinken.”

Ecologische inventarisatie

“De omgeving van BuitenDelen is geen karakteristiek weidevogelgebied. Daarvoor is het niet weids genoeg. Maar wulpen, kievieten en scholeksters komen wel graag foerageren in de slikranden die vol voeding zitten. We hopen dat de patrijs ons met de tijd ook weer weet te vinden. Op de onderwatercamera hebben we al watersalamanders en verschillende vissen gezien en ook het insectenleven trekt enorm aan. We zijn in gesprek met lokale natuurorganisaties om ons te helpen planten en later misschien ook insecten en andere dieren te inventariseren. Het is onze hobby om door goed op de voorkomende soorten te letten, de ontwikkeling van dit natuurgebied op de voet te volgen”, besluit Frank.

Grote foto: Jeroen Ex (link) verwijdert een lisdodde, rechts Frank van den Berg